مقدمه: کلیه ساکنین کره زمین در محیط کار و زندگی در معرض مقادیر کمی از اشعه هستند. از خطرات مقادیر کم پرتوگیری، ایجاد سرطان و نقایص ژنتیکی می باشد. در بعضی موارد پرتوزایی مجاور چشمه های آبگرم به دلیل غلظت بالای رادیوم-226 و محصولات واپاشی آن بیش از مناطق نرمال است. با توجه به استفاده عموم افراد از چشمه های آبگرم به دلیل خاصیت درمانی آنها، تنظیم دستور العمل بر مبنای میزان پرتوزایی در مظهر چشمه های آبگرم ضروری به نظر می رسد. در این تحقیق میزان آهنگ دز اشعه گاما در مظهر چشمه های آبگرم استان کرمان اندازه گیری و بر اساس آن آهنگ دز اندامهای حساس بدن محاسبه گردید.مواد و روشها: تجهیزات مورد استفاده در این تحقیق شامل دستگاه سرویمتر RDS-110، سه پایه به همراه قاب آلومینیومی، زمان سنج و دماسنج می باشد. پس از تعیین 19 ایستگاه (مظهر چشمه ها) سرویمتر در ارتفاع یک متری از سطح آب به طور افقی ثابت شده و آهنگ دز اشعه گاما به مدت یک ساعت در محل مورد نظر ثبت گردید. سپس با استفاده از ضرایب مربوط، آهنگ دز معادل، موثر، مغز استخوان و اندامهای جنسی انسانی که در آن محیط قرار می گیرد محاسبه گردید. جهت مقایسه میانگین ها از آزمون تی مستقل استفاده شد.نتایج: آهنگ دز جذبی در مظهر 19 چشمه آبگرم در استان کرمان با توجه به امکان دسترسی به مظهر چشمه، اندازه گیری شد. نتایج حاصل نشان داد چشمه آبگرم امیره کیخسروی دارای بیشترین آهنگ دز سالانه (1.65±0.54 میلی سیورت در سال) و کمترین آهنگ دز مربوط به چشمه غارایوب (0.53±0.23 میلی سیورت در سال) می باشد. همچنین آهنگ دز سالانه مغز استخوان و اندامهای جنسی در مظهر چشمه های اندازه گیری شده به ترتیب در محدوده 0.42±0.18 تا 1.32±0.43 و 0.43±0.19 تا 1.34±0.44 میلی سیورت در سال متغیر می باشد.بحث و نتیجه گیری: این بررسی نشان داد که بیشترین آهنگ دز سالانه اندازه گیری شده در مظهر چشمه های آبگرم استان کرمان به میزان 120 درصد از آهنگ دز سالانه مناطق نرمال در فضای باز بیشتر می باشد که دلایل این امر را می توان وجود مواد رادیواکتیو در آب چشمه های آبگرم و ارتفاع مظهر چشمه ها از سطح دریای آزاد عنوان کرد. نظر به بالا بودن آهنگ دز اندامهای حساس افرادی که در مظهر چشمه ها قرار دارند نسبت به آهنگ دز سالانه مناطق نرمال در فضای باز، توصیه می شود حتی الامکان جهت استفاده درمانی از چشمه های چگری، خانقاه، غارایوب، جوشان، و چهار فرسخ استفاده گردد. همچنین با توجه به نتایج مطالعه رابطه ای بین آهنگ دز اشعه گاما با نوع و درجه حرارت چشمه ها وجود ندارد.

مقدمه: تابش زمینه از منابع پرتوزای محیطی زمینی و کیهانی ایجاد می شوند. توزیع عناصر در سطح زمین و ارتفاع از سطح دریا در همه نقاط یکسان نیست، بنابراین دز ناشی از آن در نقاط مختلف، متفاوت خواهد بود. در این پژوهش، میزان تابش زمینه در فضای باز مناطق مختلف استان ایلام اندازه گیری شد و آهنگ دز ناشی از آن محاسبه گردید.مواد و روش ها: از پایشگر RDS-110 برای اندازه گیری میزان تابش زمینه استفاده شد. برای اندازه گیری تابش زمینه در ارتفاع یکسان، از یک پایه فلزی به ارتفاع یک متر استفاده شد و پایشگر روی آن قرار گرفت. میزان آهنگ دز معادل تابش زمینه برای فضای باز در هفت نقطه (شمال، جنوب، شرق، غرب، مرکز، بلندترین ارتفاع و کمترین ارتفاع) اندازه گیری شد. داده ها جهت انجام عملیات آماری وارد نرم افزار SPSS vol.16 شدند و میانگین آهنگ دز معادل تابش زمینه و انحراف معیار آن در فضای باز محاسبه گردید. با استفاده از محاسبات دزیمتری، میزان آهنگ دز موثر سالانه، برای تمام شهرستان های استان ایلام محاسبه گردید.یافته های پژوهش: میانگین آهنگ دز معادل فضای باز ناشی از تابش زمینه بر حسب نانوسیورت بر ساعت nSv/h برای شهرستان های مختلف استان ایلام عبارتند از: ایلام 84±10.67، ایوان 82±10.71، دهلران 78±12.61، آبدانان 80±11.21، سیروان 97±15.5، مهران 75±10.31، ملکشاهی 88±13.78، دره شهر 95±14.15، بدره 85±8.82 و چرداول 93±13.20 به دست آمد. بیشترین آهنگ دز معادل، مربوط به شهرستان سیروان 97±15.5 nSv/h و کمترین میزان آن در شهرستان مهران 75±0.31 nSv/h بود. میانگین آهنگ دز معادل سالانه در کل استان ایلام nSv/h 5/7±6/85 می باشد که 44 درصد بیشتر از میانگین جهانی آهنگ دز معادل است هم چنین میانگین آهنگ دز موتر سالانه در فضای باز استان ایلام 0.107±0.0091 mSv/y می باشد.بحث و نتیجه گیری: استان ایلام به دلیل کوهستانی بودن و ارتفاع تقریبا بالا از سطح دریا، میانگین آهنگ دز معادل و میانگین آهنگ دز موثر سالانه بیشتری نسبت به میانگین جهانی آهنگ دز معادل و دز موثر سالانه در فضای باز را دارد.

آهنگ دز یکی از پارامترهای مهم در کنترل پرتوگیری شغلی و کنترل پرتوگیری عامه مردم در نتیجه حمل و نقل، انبارداری و کار با مواد پرتوزا است (یکی از مواد پرتوزای مورد استفاده در صنعت غنی سازی هگزافلورید اورانیم است که برای نگه داری و جابه جایی آن از مخازن مخصوصی از جنس کربن استیل استفاده می شود). در این کار پژوهشی، آهنگ دز جذبی از پرتوهای گسیلیده از سیلندر مدل 30B محتوی UF6 طبیعی توسط کد کامپیوتریMCNP4C  محاسبه شده و با نتایج تجربی مقایسه گردیده است. آهنگ دز به عواملی هم چون میزان محتویات سیلندر، طول عمر ماده، طیف انرژی پرتوهای گسیلیده، هندسه و درصد غنا و غیره بستگی دارد. سازگاری بسیار خوب نتایج تجربی و محاسبه، حاکی از آن است که فرضیات استفاده شده منطقی بوده و از آن ها می توان برای شبیه سازی سیستم های بزرگ تر مانند انبار سیلندر، سیستم حمل و نقل و غیره برای تعیین زمان مجاز مواجهه با مخزن و کنترل پرتوگیری استفاده کرد. این کار به صورت تجربی در شرکت کالا الکتریک انجام شده است.

برای تعیین درصد دز عمقی باریکه های فوتونی با انرژی های مختلف دردزیمتر ژلی- پلی مری PAGATو وابستگی آن به آهنگ دز با استفاده از تکنیک ام.آر.آی از مواد و ترکیبات شیمیایی با درصدهای وزنی زیر استفاده شده است: 4.5 درصد بیس N-N' متیلن- بیس-آکریل آمید 4.5 درصد آکریل آمید، 5 درصد ژلاتین، 5 میلی مول تتراکیس، 0.01 میلی مول هیدروکینون و 86 درصد آب دو بار تقطیر شده. برای تابش دهی ویال ها از فوتون های 60Co دستگاه درمانی سری Theratron-780c انستیتو پرتو پزشکی نوین تهران و شتاب دهنده خطی الکتا بیمارستان نیروی هوایی تهران استفاده شده است. تصویربرداری با استفاده از یک سیستم ام.آر.آی ساخت شرکت زیمنس به قدرت 1.5T انجام شده است. تمام ژل های پلی مری یک روز پس از ساخت، پرتودهی شده و یک روز بعد از پرتودهی با استفاده از سیستم ام.آر.آی تصویربرداری شده اند. در تعیین درصد دز عمقی در ژل پلی مری نورمکسیکPAGAT، برای انرژی های بالاتر، فوتون ها تمایل به نفوذ بدون پراکندگی در ماده داشته و پراکندگی فوتون ها نیز رو به جلو می باشد. میزان دز عمقی باریکه های فوتونی 60Co در عمق 0.5cm برابر 100 درصد بوده و برای عمق 21cm این مقدار به 48 درصد کاهش یافته است و برای فوتون های 4، 6 و 18MV شتاب دهنده میزان دز عمقی بیشینه برای عمق21cm ، به ترتیب، به مقادیر 52، 57.3 و 59.73 درصد کاهش یافته است و این نشان می دهد که برای انرژی های بالاتر میزان تجمع دز در فواصل عمقی بیش تر خواهد بود. بررسی حساسیت ژل PAGAT به آهنگ دز نشان داد که با تغییر آهنگ دز از 80 به 480cGy.min تغییری در مقادیر آهنگ واهلش عرضی، R2، مشاهده نشده است. به عبارت دیگر این نشان می دهد که ژل پلی مری PAGAT به آهنگ دز وابسته نبوده و در نتیجه می توان برای بالا بردن سرعت پرتودهی و کاهش زمان پرتودهی از آهنگ های دز بالاتر استفاده نمود.

فیلم های پلی وینیلیدین فلورید تهیه شده و با باریکه الکترونی به انرژی 10MeV و با آهنگ دز 10kGy/s در دزهای مختلف در بازه 50 تا 300kGy پرتودهی شدند. طیف سنجی مادون قرمز نشان داد که پرتودهی تغییر قابل توجهی در فاز پلی مر ایجاد نمی کند. طیف جذب مرئی- فرابنفش نشان داد که تابش منجر به جابه جایی قله جذب پلی مر، ایجاد یک قله جذب جدید و افزایش گاف نوار می شود. این تغییرات می تواند به دلیل فرایند شکست زنجیره و ایجاد کاستی های جدید باشد. الگوی پراش پرتو ایکس نشان داد که در اثر تابش، بلورینگی تغییر قابل توجهی پیدا نمی کند. از اندازه گیری کسر ژل مشاهده شد که با افزایش دز، کسر ژل افزایش می یابد که نشان دهنده ایجاد اتصالات عرضی در فیلم است.